zaterdag 22 februari 2014

C: Eigen wasmiddel maken


Ik heb al eerder geschreven over het recept van het zelf maken van eigen wasmiddel (hier) maar bedacht me, nu ik het wasmiddel zelf weer eens moest bijmaken, om er meteen maar foto's van te maken voor een fotoverslag. Dat maakt het allemaal wat duidelijker.
Dus vandaar, het recept stap-voor-stap.

Het recept:

Wat heb je nodig:
  • 1 tablet (plantaardige) zeep, in stukjes geraspt (ongeveer 250 gram.)
  • 125 gram huishoudsoda (oftewel natriumcarbonaat/ washing soda)
  • 125 gram Borax *) zie info over borax onderaan de blog.
  • water
  • 2 grote 4-liter containers/emmers. (afsluitbaar)
  • grote pan

Rasp de zeep. Ik gebruik de snijrestjes van de zeep die ik zelf heb gemaakt, maar elke (plantaardige) zeep is in principe goed. Zelf vind ik het met dit wasmiddel belangrijk dat er geen synthetische stoffen inzitten en van mijn eigen zeep weet ik zeker dat het een hele pure is. (Van een plantaardige basis en zonder synthetische ingrediënten.) Bovendien recycle ik zo de reststukjes, altijd goed.

Weeg ook de soda en de borax af. Huishoudsoda is in elke supermarkt te vinden, borax bestel ik online.
Nu hangt er een hele controverse om borax heen. Sommigen beweren dat het giftig is en dat je het dus absoluut niet kunt gebruiken, maar dat klopt niet. Onderaan de blog zal ik daar meer over vertellen.*)

Meet 4 liter water af in een grote pan en verwarm dat samen met de zeepvlokjes op het vuur. Goed roeren tot alle zeep goed door het water opgenomen is. Hoe kleiner de vlokjes hoe sneller dat gaat. Gebruik zeker geen mixer, dat gaat onnodig schuimen, maar gewoon langzaam blijven roeren. Als alle zeep opgelost is voeg je ook de soda en borax toe, zodat die kunnen gaan oplossen.

Verhit de vloeistof al roerend verder tot het zachtjes begint te borrelen en het dus tegen het kookpunt aanzit. Ondertussen heb ik 2 emmers klaargezet waarin (in beide) 2 liter KOUD water zit. Zelf gebruik ik ook altijd een zeef maar dat is omdat ik weet dat in mijn eigengemaakte zeep soms zaadjes of kruiden zitten. Maar ook om eventueel nog niet helemaal opgeloste zeepvlokjes tegen te houden.

Het is echt belangrijk dat het water in de emmer KOUD is. Dit koude water kun je ook later toevoegen maar ik doe het dus al meteen in de emmer. Ook is het handig om een streepje of plakkertje te gebruiken om aan te geven wanneer het niveau op 4 liter komt want de vloeistof uit de pan ga je verdelen over de twee emmers zodat in allebei 4 liter vloeistof totaal zit. (2 liter uit de pan en 2 liter koud water in elke emmer.)

Hou je hoofd erbij want de vloeistof in de pan is behoorlijk warm. (Het hoeft niet helemaal kokend van het vuur genomen te worden maar toch wel redelijk heet.) Kinderen en huisdieren dus even aan de kant, telefoon uit en rustig te werk gaan.

Vul beide emmers, roer het rustig een keertje door en doe dan de deksel erop en zet ze aan de kant. Het wasmiddel moet nu vooral rust hebben om op te gaan stijven. Per zeep kan het verschillen hoe snel dat gaat. Sommige al binnen een etmaal, andere na 48 uur. Maar bij mijn zeep duurt het langer dan dat. Na een paar dagen zie ik er wel een wittige sliert doorheen zweven. Dan roer ik 'm nog een keertje door en laat 'm verder staan.

Geduld.. na verloop van tijd stijft het echt wel op tot een gel-achtig geheel. Het wasmiddel is dan te gebruiken en ruikt heerlijk zeepachtig maar niet overdreven (ook wel afhankelijk van de zeep die je hebt gebruikt natuurlijk). Ik doe ongeveer een opscheplepel per wasbeurt in zo'n kunststof wasbolletje wat in de trommel gaat. Bij hele vieze kleding breng ik rechtstreeks een beetje op de vlek aan.

Een klein scheutje appelazijn (mag gepasteuriseerde zijn, klik ook hier voor meer informatie over appelazijn.) als "wasverzachter" tijdens het laatste spoelwater zorgt ervoor dat alle mogelijk achtergebleven zeepresten neutraliseren en de vezels van je textiel gladder worden, en dus zachter aanvoelen. (plús, het helpt tegen kalkaanslag in je machine.) De geur van azijn verdwijnt compleet na het drogen en je was ruikt heerlijk schoon gewassen. En dus niet naar overdadige bloemenweides of  andere verzonnen synthetische toevoegingen.

Mijn man is vooral erg tevreden over dit wasmiddel. Voorheen (en nu nog steeds wel eens) gebruikten we het eco-wasmiddel van klok of ecover, maar zelfs dan had hij wel eens last van jeuk als hij in bed lag. (Nee, niet door vieze beestjes in bed hoor!) Dit wasmiddel geeft hem geen jeuk!
Het is al met al trouwens ook een stuk goedkoper dan regulier wasmiddel, maar ja... je moet er dus wel wat voor doen.

Kan dit wasmiddel in mijn machine?

Ik heb ooit ergens gelezen dat er wellicht soms problemen kunnen ontstaan als er aluminium onderdelen in je machine zitten die in contact kunnen komen met het zeepwater. Of dit ook écht klopt heb ik nooit met zekerheid kunnen achterhalen, dus ik kan het niet bevestigen of ontkennen. Hou me ten goede. 
Toen onze nieuwe wasmachine kwam heb ik wel voor de zekerheid even nagevraagd of er aluminium in het apparaat inzat, maar volgens de fabrikant was de trommel van rvs en de rest van kunststof. Geen probleem dus.

*) Hoe zit dat nu met Borax?

Borax is een mineraal dat van nature in de grond en oceanen voorkomt. Het is niet kankeropwekkend, hoopt zich niet op in je lichaam en dringt niet makkelijk je huid binnen (mits die niet beschadigd is) Ook is het niet belastend voor het milieu.

Borax is alleen gevaarlijk als je het in zéér grote hoeveelheden inneemt/consumeert. (Ter vergelijking, ook gewoon keukenzout, zuiveringszout of zelfs gewoon drinkwater is in zulke grote ingenomen hoeveelheden gevaarlijk voor je, of zelfs dodelijk. In dat rijtje moet je het ongeveer zien.) 

Wel zijn er onderzoeken die bewijzen dat het in pure vorm de huid kan irriteren (het is een alkalisch mineraal) en daarnaast dat het bij proefmuizen de voorplantingsorganen aantast bij hoge ingenomen doses. 

Vanwege dat laatste bewijs zijn de veiligheidsnormen voor borax voor de zekerheid enorm verscherpt, zodat het op de lijst van gevaarlijke stoffen kwam te staan. Maar zolang je borax niet in hoge doses gaat innemen (waarom zou je?) maar daarentegen zeer verdunt gebruikt in recepten voor schoonmaakmiddelen, is er echt niets aan de hand en past borax juist heel goed in het 'groene schoonmaken'. 

woensdag 19 februari 2014

M: recycle: van sweater tot deken


Met kinderen midden in de groeispurt (wat worden kinderen tegenwoordig GROOT...) komt er geen einde aan de te klein geworden sweaters en joggingbroeken. Van hele favoriete tot gewone voornamelijk warme vesten en sweaters. En die liggen dan een tijdje te liggen op een kamertje. Want ja, wat doen we ermee?


Zoveel kleinere kinderen op enige afstand kennen we niet en de jongste wil ze niet echt meer aan vriendjes geven want dan heeft hij het idee dat hij zichzelf ziet lopen. Daar kan ik me ook wel weer wat bij voorstellen. Hetzelfde had ik ook als de jongste iets van de oudste aantrok. Gelukkig hebben ze een andere stijl van kleden en gebeurt het niet zo veel.
Maar goed, die berg truien en vesten dan.
Lange tijd had ik het idee ze te vermaken tot iets voor mezelf, een lekker warm huisvest of zo. Maar op de een of andere manier kwam het daar niet van. Een beetje het idee ook dat het hoe ik het ook zou vermaken, dit van de kinderen zou blijven. Tot er een idee opborrelde vorige week. We zijn allevier kwakkelig geweest afgelopen weken, niet ziek genoeg om in bed te liggen en niet fit genoeg om de hele dag vanalles te ondernemen. De jongste, nog net, echt net, de kleinste van ons vier vroeg om een dekentje en dan een waar zijn voeten niet uitpiepten. De gewone plaids zijn te klein!
Aha, idee!!

Van die stapel truien en vesten heb ik een deken gemaakt, een soort herinnering aan de tijd dat hij deze truien droeg, een warm dekentje voor over zich heen en waarin je je terug kunt trekken.


Met het idee in mijn hoofd eerst maar eens begonnen om van de truien weer een lap stof te maken, dus de boorden eraf, ritsen weg, naden weggeknipt, capuchons eraf , alle draadjes weg,  kangeroezakken mochten blijven, totdat het weer platte stukjes stof waren.

 

En toen, hoe maak je er nu een deken van? Van de kinderen hoefde het er niet netjes uit te zien, je mocht wel zien dat het truien geweest waren, veel leuker zelfs! 2 stroken heb ik zo genaaid, maar dat werd te onoverzichtelijk. Om het mezelf makkelijker te maken heb ik een mal gemaakt, zodat ik stukken stof overhield van in ieder geval dezelfde hoogte, de breedte mocht verschillen.



zonder turquoise, meer zwart?
met turquoise?




















Van die stukken heb ik stroken genaaid en uiteindelijk die stroken weer aan elkaar. Klaar! Nou ja, de rand nog, nog even zien of ik gewoon omzoom, er een rand aanmaak van de stof die ik nog over heb, of een rand maak van alle boorden die ik er zo netjes af heb gehaald. Maar het ligt op bed, het slaapt lekker, zelfs een beetje zwaar maar dat vinden ze hier wel fijn. "Dan blijft alles veel beter liggen"
en het staat nog leuk ook. Zelfs de oudste wil er ook een. Dus op naar nummer 2!!



Veel werk, maar "elke dag een draadje is een hemdsmouw in een jaar" of een deken in een week of 3
(of een kussenhoes in een uurtje)


Gebruikt:
- ongeveer 10 truien, vesten of joggingbroeken (afhankelijk van de maat, in mijn geval 146 tot 164 maar ook afhankelijk van wat je van de trui of broek kunt gebruiken en hoe groot je de mal maakt)
- stuk karton voor je mal en kleermakerskrijt om de omtrek te tekenen
- naaimachine
- ruimte om het neer te leggen, om de compositie te bepalen wel zo fijn om van een afstandje het geheel te overzien

En heb je iets over, een kussenhoes doet het ook goed, vooral met een mooie print erop.


trui te klein, maar print blijft grappig
1 maal gedragen, gewassen, gekrompen...



zaterdag 15 februari 2014

C: Broedse kip ontmoedigen


Als het aan m'n kippen ligt wordt het écht wel voorjaar. Zij krijgen namelijk zin in kuikentjes! Mijn zwarte kip Ollie, de kleinste en jongste van het stel..en tegelijk ook de laagste in de rang, heeft als eerste last van kriebels. Ollie is geen Orphington-kriel, zoals de andere twee, maar blijkt een Wyandotte te zijn. (Of zoals wij nu zeggen, een WyandOllie..) Een ras dat ook wel bekend staat om haar veelvuldige en trouwe broedsheid. (Iets wat voor de Orphingtons ook niet onbekend is trouwens.) Al zijn er ook Wyandottes en Orphingtons die zelden broeds worden, dus het kan per kip verschillen.
Dat is allemaal leuk en aardig, die broedse eigenschappen, als je er tenminste mee wil fokken. Maar dat is hier echt niet de bedoeling in dit kleine tuintje, hoe schattig die kleine gele kuikentjes ook zijn! Ik ben er dus redelijk op bedacht om signalen van broedsheid tijdig te spotten zodat ik de kippen kan ontmoedigen zich er aan over te geven.

Waarom wordt een kip eigenlijk broeds?

Dat heeft veel met het ras te maken ook. Het ene ras heeft daar meer instinct voor dan het andere. Maar het wordt in ieder geval veroorzaakt door hormonen. Die hormonen kunnen al oplaaien door het zien van een hoopje eieren bij elkaar, door het zien van een andere broedse kip of door het lengen van de dagen. (Regelmatig eitjes rapen is dus slim!) Het is een soort voorplantingsdrang waar ze uiting aan geven, want broedsheid betekent gewoon het willen uitbroeden van eieren, waar kuikentjes uit kunnen komen. Maar toch heeft het op zich niets te maken met de aanwezigheid of bevruchting van een haan. Ook kippen zonder haan kunnen gewoon broeds worden. Een beetje zonde van de energie, zou je zeggen.. maar als het op voortplanting aankomt neemt 'de natuur' nu eenmaal geen risico's, blijkt wel.

Waarom een broedsheid ontmoedigen?

Waarom zou je een broedsheid ontmoedigen als de natuur van de kip het aangeeft? Het is niet zo dat ik hier bang hoef te zijn dat er écht daadwerkelijk kuikentjes van komen. Daar is toch minimaal een heuse haan voor nodig die voor bevruchte eieren kan zorgen, en die heb ik niet. Óf je bent aangewezen op bevruchte eieren van een andere kip (die kun je eventueel bestellen op internet). 
Het is ook niet zo dat ik me laat leiden door het gebrek aan eitjes in die broedse periode (Een broedse kip legt namelijk geen eieren meer, ze zit er alleen maar op) want hoewel ik inmiddels verknocht ben aan 'eigen' eitjes zijn de biologische eitjes van de supermarkt goed genoeg om een periode te overbruggen.
Het is vanwege de gezondheid van de kip zelf dat ik hier zo op let. En wel hierom. 

Over het algemeen duurt een broedsheid iets van 3 weken. In die drie weken staat de kip in het teken van haar nieuwe missie.. broeden, broeden, broeden! Het maakt niet uit of die missie zinvol is of niet (m.a.w. of er daadwerkelijk bevruchte eieren onder liggen, of pingpongballen of zelfs helemaal niets) en dus ook niet of het gaat resulteren in lieve kleine gele pluizenballetjes...de kip gaat ervoor, aan haar zal het niet liggen.
En broeden betekent..op het nest blijven zitten. Con-ti-nu. Vooruit, soms komt ze er heel eventjes vanaf om snel iets te eten en even de pootjes te strekken en te poepen, maar binnen een mum van tijd zit ze weer terug op het nest. 24-7. Als in een trance.
Dit heeft een grote aanslag op de gezondheid van de kip. Niet bewegen, weinig eten en drinken, geen frisse snavel halen. Het is een uitputtende bezigheid. De kip valt af en verzwakt daardoor. In het geval van onbevruchte eieren of pingpongballen (en dus geen kleine kuikentjes na 21 dagen) kan het gebeuren dat een kip zich letterlijk doodbroedt omdat ze maar dóór blijft gaan. Maar zelfs al zou het maar bij 3 weken blijven, waarom zou je een kip dat moeten laten doorstaan, voor niets?
Minder belangrijke, maar ook bijkomende argumenten om een kip zo snel mogelijk te ontmoedigen zijn dat een broedse kip andere kippen aanmoedigt om ook broeds te worden (vaak kan 24 uur broedsheid al voldoende zijn om ook andere kippen te triggeren). De kans dat ik straks met drie broedse en verzwakte kippen zit is niet onaannemelijk. Bovendien houdt een broedse kip een legnest bezet voor andere kippen die wel hun ei kwijt moeten.

Ik weet dat er mensen zijn die het zielig vinden om een kip te ontmoedigen, zelfs mishandeling. Want het is een natuurlijk gedrag en daar hoor je niet bij in te grijpen. Maar ik denk daar toch iets milder over. Al ben ik het zeker niet eens met de manier waarop sommigen proberen hun kip van de broedsheid af te krijgen, op het respectloze af. Maar het alternatief van maar laten broeden voor niets vind ik ook niet echt diervriendelijk. Op tijd licht ingrijpen, vroeg in de broedse fase kan een hele hoop leed besparen. Dan moet je wel de signalen kunnen lezen.

De signalen:

Bij Ollie merkte ik het vooral aan haar geluidjes. Als laagste in de rang was ze altijd redelijk rustig en bewoog ze aan de zijlinie. (Ze wordt niet erg onder de duim gehouden door de andere twee hoor, alleen Popo (de hoogste in rang) wil haar tijdens het eten nog wel eens wegduwen.) Maar ongeveer twee weken voor ze daadwerkelijk broeds werd kreeg Ollie weerwoord. Een kraaiachtig geluid om te laten weten dat ze het er niet mee eens was. Of het nu om het eten ging, of als ik 's avonds nog even met een zaklampje in het hok scheen om te controleren of alle kippetjes oké waren, ze kraste hardop dat we moesten opdonderen.
Ik zei al tegen m'n man: "Ollie heeft echt wel leren vloeken." En ze vloekte veelvuldig!
Als ik haar soms per ongeluk stoorde als ze op het nest zat (ze legde in die periode nog gewoon eitjes zoals altijd) maakte ze juist een meer klokkend geluid en dreigde te pikken, haar veren helemaal opgepoft. 
M.a.w. ze ging méér praten, werd territoriaal en chagrijnig.
Een ander duidelijk signaal. De kale buik. Dit doen de kippen bij zichzelf om meerdere redenen. De uitgeplukte veertjes worden gebruikt om het nest aangenamer te maken, dus als je opvallend veel zachte donsveertjes in het nest vindt, dan kun je al een vermoeden krijgen. (Niet verwarren met de rui in het najaar.)
Daarnaast zorgt een kale buik voor een betere warmteoverdracht aan de eieren als ze erop ligt, en zorgt het voor een juiste vochtigheid daarvan.

Soms kun je het ook merken aan het gedrag van de andere kippen ten opzichte van de broeds wordende kip. Op een of andere manier gaat ze zich anders gedragen wat óns niet altijd opvalt maar de andere kippen wel. Dus als je je kippen goed kent en je ziet dat er iets afwijkends aan de hand is, dan is het altijd slim om ze wat beter in de gaten te gaan houden.

De aanpak:

Kort gezegd. Hoe eerder je ontdekt dat je kip broeds is, hoe beter. Het is dan een stuk makkelijker om haar weer op andere ideeën te krijgen. Kom je er binnen 1-2 dagen achter dan duurt het over het algemeen ook maar 2 dagen om haar weer helemaal de oude te krijgen qua gedrag. Na ongeveer een dikke week zal ze ook weer gewoon eitjes gaan leggen.
Wat ervoor nodig is, is dat je haar van haar missie af moet zien te houden. Zorgen dat ze niet ergens kan settelen om in de broedstand te gaan. Dat betekent het voorlopig continu afschermen van de legnesten of andere fijne, beschutte, enigszins donkere plekken. Het feit dat haar kale buik kan afkoelen werkt ook als een goede prikkel. Geen koud water of iets dergelijks!! Dat wil ik even benadrukken want dat is echt onnodig stressvol. Vaak is gewoon de buitenlucht al voldoende.
Maar er zijn kippen die, als ze wat hardnekkiger broeds zijn, ook buiten op elke plek gewoon maar neerploffen. In dat geval kan het helpen de kip een tijdje op te sluiten in een hok met een fijn rooster als bodem voor de frisse lucht. Wel in de buurt van de andere kippen en met voldoende voer en water en bescherming tegen zon/tocht/regen. Je kunt denken aan een hondenbench die op een brede zijkant staat.
Verwen de kip een beetje met lekkere tractaties, dat helpt ook. Het is niet nodig om haar helemaal te isoleren van de rest, kippen vinden dat over het algemeen helemaal niet fijn.

Hoe ging het met Ollie?

Op een of andere manier heb ik een automatisme ontwikkeld als het om mijn kippen gaat. Als ik thuis ben hou ik ze heel regelmatig in de gaten. Waar zijn ze, zit er een op het nest, hoelang blijft ze daar, resulteert het in een eitje, wat zijn ze aan het doen? Vaak door daadwerkelijk naar buiten te lopen en even contact te maken. Soms door alleen maar een blik uit het raam te werpen. Ik besef dat dat een stuk makkelijker is in een kleine tuin en met maar drie kippen, maar het loont echt de moeite je kippen te leren kennen.
In het geval van Ollie merkte ik dat ze op een middag wel erg lang in het hok op het nest bleef zitten. Tegen de schemer, een paar uur later, zat ze er nóg en vlak voor ik naar bed ging nog steeds, flink vloekend. Ik heb haar gelaten maar toen ze er de volgende ochtend nog stééds zat ben ik eens gaan controleren. Misschien zat er een ei dwars? Nou, nee dus. Ze had keurig een eitje gelegd (ik zag aan de kleur dat die van haar was). 
Dan een klein testje, zette haar neer in de tuin en keek wat ze ging doen. Ze at wat hier, scharrelde even daar..en zat binnen 5 minuten weer op het nest. Oké dame..dat is dus duidelijk. Ollie is broeds.
Heb haar weer van het nest gehaald en in de tuin gezet bij de andere kippen, met de toeloop naar de ren (en dus het hok en de nesten) dicht. Ze was eventjes van slag maar ging toen scharrelen bij de andere kippen voor de rest van de dag. Ze plofte niet neer, dus dat was een goed teken dat het makkelijk zou kunnen gaan verlopen.
Heb haar gedurende de dag af en toe verwend met wat traktaties, een meelwormpje, een rozijntje, wat blaadjes spinazie (Wel goed in de gaten houdend wanneer Popo en Fops een ei moesten gaan leggen, zodat ze in het hok konden. (Gelukkig was het weekend en was ik dus de hele dag thuis.)  's Avond versperde ik de toegang tot de legnesten met een paar dozen. Ollie liep er een paar keer ijsberend voor en ging toen netjes op stok, bij de anderen.
De tweede dag hetzelfde ('s ochtend liet ik Popo en Fops ín de ren tot zij hun eitje hadden gelegd en versperde daarna de legnesten weer met dozen) en Ollie vrij in de tuin. Ze deed redelijk normaal, scharrelde gewoon, nam een zandbad, deed een dutje. Ze liep niet constant naar het hok toe verder. 
De derde dag weer hetzelfde. Vond haar gedrag eigenlijk weer zo als vanouds dat ik tijdens de schemer keek wat ze zou doen als er géén dozen meer in de legnesten lagen (had uit voorzorg wel de nep-eitjes verwijderd). Ze ging gewoon op stok. Ook de volgende ochtend  liep ze gewoon op eigen houtje naar buiten. Vanaf dat moment heb ik haar weer continu vrije toegang tot het hok en de nesten gegeven maar ze heeft er niet meer naar omgekeken.
Na verloop van dagen tot een week nam ook het 'vloeken' weer af. Ollie is weer zichzelf.

Mijn ogen zijn nu gericht op Popo, de bruine kip. Kijk eens wat voor kale buik zíj heeft!! Ze lijkt al verdacht veel op een voorverpakte kip uit de supermarkt!  Fops doet nog niet mee aan al die poeha. Hopelijk blijft dat zo want zij is mijn kleine stresskipje. Wil haar liefst zoveel mogelijk gewoon met rust kunnen laten.






















P.S. Voor de zekerheid nog even nagevraagd bij An, m'n persoonlijke kippendokter, of een kip van haar nutteloze broedsheid afhelpen nadelig is voor de gezondheid of het welzijn van de kip.  Dat was niet zo, zei ze. Al is de manier waarop je dat doet natuurlijk een grote factor voor het welzijn. Maar hormonaal gezien is het geen probleem. Ook niet als ze al wat langer in haar broedsheid zit.
Mijn man (bioloog) ook nog gevraagd of het eigenlijk wel zomaar mag, een vogel (kip) storen in haar broedperiode, ook al zijn de eieren niet bevrucht. In de natuur staan daar flinke boetes op.
Maar ook dat mag. Een kip valt niet onder de Flora-en-Faunawetgeving, maar is geheel en al overgeleverd aan de goede bedoelingen van de mens. (Ik eet geen vlees, kippetjes, bij mij zijn jullie veilig!)

vrijdag 14 februari 2014

C: Zelf crème en zalf maken. Deel 2: Crème & Lotion

Meer achtergrondinformatie over het hoe en waarom van het zelf maken van crème en zalf vind je in Deel 1 (klik hier). Daar staat ook meer informatie over de verschillende basisoliën en etherische oliën die je kunt gebruiken. En waarom ik het op de manier doe zoals ik het doe.

In dit tweede deel ga ik dieper in op het maken van specifiek crème of lotion.
(Het zelf maken van zalf en balsem beschrijf ik in Deel 3.)

Water en olie:

Crème en lotion hebben dezelfde set-up. Namelijk een basis van water en olie. En iedereen die wel eens water en olie bij elkaar heeft geschonken zal hebben gemerkt dat deze twee stoffen niet echt mengen. Je kunt zo goed roeren als je wil, binnen hele korte tijd zal de olie weer bovenop het water drijven. Om toch tot een suspensie te komen die voor een wat langere tijd blijvend is, zodat je een mengsel kunt maken wat als crème of lotion te gebruiken is, zul je dus moeten zorgen dat beide stoffen op een of andere manier gebonden worden. Dit noem je emulgeren.

Hoe werkt emulgeren?

Er zijn in totaal 3 factoren die van belang zijn om ervoor te zorgen dat een basis van water en olie goed kan emulgeren.
  1. chemisch emulgeren: Dit betekent dat je een emulgator gebruikt. Een emulgator is een stof die zowel hydrofiel (waterminnend) als lipofiel (vetminnend) is en vanwege deze eigenschappen water en olie in meer of mindere mate aan elkaar kan binden zodat ze niet of langzamer scheiden.
    In de handel zijn een hele hoop verschillende emulgatoren te koop en dat heeft te maken met het soort emulsie dat je wil. (Olie in water o/w óf water in olie w/o.) De meest allround is E-wax (ook wel emulgerende was genoemd.) dat hoofdzakelijk wordt gemaakt van plantaardige vetten. Lanoline (of wolvet) is ook een bekende emulgator. Maar ook castorolie heeft emulgerende eigenschappen en zelfs bijenwas kan een heel klein beetje emulgeren. Het woord chemisch is daardoor misschien een beetje misleidend. Er bestaan dus ook (bijna) geheel plantaardige of natuurlijke emulgatoren.
  2. Mechanisch emulgeren: Een belangrijk onderdeel in het proces van emulgeren is de mate van roeren tijdens het samenvoegen van de olie en het water. Je kunt dat met de hand doen, of een mixer gebruiken. Hoe dan ook zul je even flink moeten "opkloppen". Soms aan één stuk of soms in perioden, dat ligt aan de hoeveelheid crème die je maakt. Grote hoeveelheden doen er langer over en dan kun je tussendoor af en toe wel even pauze nemen.
  3. Thermisch emulgeren: De temperatuur waarop je water en olie bij elkaar toevoegt is van belang. Meestal is rond de 70 graden de meest ideale temperatuur waarop het emulgeren goed verloopt. Dat betekent dat je je olie en water eerst apart zult moeten verhitten of laten afkoelen tot rond die temperatuur voordat je ze samenvoegt.

Water-in-olie of olie-in-water?

Eigenlijk betekent dit niet veel anders dan van welke van de twee ingrediënten (water of olie) het meest aanwezig is. Bij een water-in-olie suspensie (w/o) zal meer olie dan water zitten en is het water in hele fijne druppeltjes in de olie verdeeld. Bij olie-in-water (o/w) is dat net andersom. Het zegt iets over hoe de crème zal aanvoelen. w/o-crème is veel vetter dan o/w-crème. (Heel grof gezegd kun je bijna stellen dat het 't verschil is tussen een crème en een lotion.)
Als je crème gaat maken die niet in korte tijd opgaat, omdat je het weinig gebruikt of omdat je in één keer grotere hoeveelheden maakt, dan is het wel van belang om een echte emulgator te gebruiken die ervoor zorgt dat de emulsie voor een langere periode goed gebonden blijft. (Sommige emulgatoren zijn specifiek voor een w/o-emulsie en sommige voor een o/w. Er zijn er ook die meer allround zijn.) In dat geval zul je dus wat meer eigen onderzoek moeten doen naar specifieke emulgatoren. 
Ik maak zelf crème in kleine hoeveelheden en maak het vaak binnen 2 weken op. De emulgerende eigenschappen voor de lange duur zijn voor mij dus niet zo van belang. Bijenwas alleen kan dan vaak al tevreden resultaten opleveren. Het houdt de crème lekker simpel en puur, daar hou ik van.

Houdbaarheid?

Ook hier is het tijdsaspect van belang. De periode hoe lang je crème in gebruik blijft voor het op is, bepaalt de mate van conserveren. In het Engels hebben ze een mooi woord voor die periode: Shelf life. Het plank-leven.. Hoe lang wil je dat je product op de plank goed blijft?
Crèmes uit de winkel moeten natuurlijk niet gauw bederven, die hebben vaak een shelf life van een aantal jaar, als het niet langer is. Eigengemaakte producten die niet snel op zullen gaan zul je dus óók net zo goed moeten conserveren. Schimmels en bacteriën zie of ruik je niet altijd, dus je kunt niet alleen op je neus afgaan. Omdat in pure crème ook een groot gedeelte water zit is van nature de houdbaarheid maar heel kort, denk aan twee weken ongeveer, ook afhankelijk van de temperatuur trouwens. In de koelkast blijft een crème langer goed. In een warme zomer, buiten de koelkast, korter.. 
Dus als je geen conservering gebruikt of wilt gebruiken, zit je aan een tijdslimiet. Sommige etherische oliën hebben lichte conserverende eigenschappen, maar verwacht er ook weer niet teveel van.
In mijn crèmes gebruik ik alleen een beetje etherische olie en soms wat vitamine C. Ze gaan dus niet lang mee en daarom maak ik ook geen grote hoeveelheden in één keer.

Aan de slag:

Het leukste is natuurlijk om je eigen recept samen te stellen. Uitzoeken welke oliën je wilt gebruiken die passen bij jouw probleem of jouw huid (kijk voor eigenschappen van oliën bij deel 1). Ze wel of niet macereren met kruiden of bloemen. Eventueel ook geuren en eigenschappen van etherische oliën uitzoeken, en dan aan de slag gaan. Zo maak je iets wat helemaal custom-made is. Maar ik wil natuurlijk wel een leidraad meegeven waar ik me met mijn crèmes aan houdt. Onderaan ook een kant-en-klaar recept om je eventueel aan vast te houden. Maar weet dat je dus best van een recept kunt afwijken zodat het meer past bij wat je zelf wil.

Water: Allereerst moet je beslissen of je een crème of een lotion wil maken. Een lotion is vloeibaarder. Daar zit vanzelfsprekend dus meer water in. Ongeveer 70% tov de olie. Zodra het water iets van 60% of minder uitmaakt is het meer een crème-consistentie. Gebruik bij voorkeur gedestilleerd water.
Olie: Het olie-aandeel (grofweg in totaal dus 30-40% of meer tov het water.) kan ook een combinatie van meerdere oliën zijn. Daaronder vallen de vloeibare oliën maar óók de eventuele boters. Meestal gebruik ik van de boters rond de 5-10% tov de vloeibare oliën.
Emulgator: Afhankelijk van of er castorolie in het oliedeel zit (wat ook emulgerende eigenschappen heeft.) gebruik ik meer of minder bijenwas als emulgator. Bijenwas is geen officiële emulgator, het heeft enkel licht emulgerende eigenschappen. Je krijgt hierdoor geen perfecte emulsie zoals je van gekochte crèmes gewend bent. Meestal vormen er al vrij snel minuscule waterdruppeltjes in de crème, maar het blijft goed genoeg in emulsie naar mijn zin voor de tijd dat ik het gebruik. Smeerbaar en zacht. Ik zit meestal rond de 5-15% tov het water-olie mengsel
Etherische olie: Afhankelijk van de gebruikte etherische olie (sommige zijn namelijk erg sterk of overheersend) en het soort crème (voor handen? voor gezicht? voor lichaam?) zit ik tussen de 0.25 en 1,5 % tov het totale recept. Soms is het helemaal niet nodig om een geur te gebruiken en het is ook een kwestie van persoonlijke voorkeur. 
Overigen: Je kunt er extra stoffen aan toevoegen zoals vitamine E (anti-oxidant) of vitamine C (licht conserveermiddel)


Werkwijze:

Zorg dat je met schone materialen werkt. Steriliseer het potje waar je de crème later in gaat bewaren minimaal 5 minuten in kokend water. Voor de volledigheid doe ik daar dus óók de garde bij. Zet het daarna ondersteboven op een schone theedoek.

Zet alles klaar en weeg je ingrediënten af. Ik gebruik bijenwas van een lokale imker, dat moet eerst geraspt worden. Bijenwas in korrelvorm werkt wat sneller.

Verwarm de olie en smelt de bijenwas bij elkaar in een pannetje au-bain Marie. (dwz. in een schaaltje boven een pannetje kokend water waarbij het schaaltje het kokende water niet raakt. Voor het waterdeel doe je hetzelfde. Om goed tot een emulsie te komen is het 't best als zowel het watermengsel als het oliemengsel een temperatuur bereikt van 70 graden C.
(Het is helemáál grondig om íets meer water af te wegen dan het recept vraagt vanwege het verdampen, dan moet je het water dus bij 70 C. nog een keer afwegen. Ik neem die moeite eigenlijk nooit, zóó nauw komt het nou ook weer niet.)

Dan het leukste deel. Onder goed roeren voeg je heel langzaam druppelsgewijs het warme water toe aan de warme olie. je ziet het onder je ogen emulgeren!

 Bijna...bijna!

Het dikt al behoorlijk op, en dat na pas een paar minuutjes roeren. Uiteraard duurt dit bij grotere hoeveelheden wat langer omdat die langer de temperatuur vasthoudt.

Tadáá! Echt wel crème geworden!
Kleine hoeveelheden koelen altijd sneller af, zorg ervoor dat je sowieso pas toevoegingen zoals etherische olie of vitamines toevoegt als de crème tot op kamertemperatuur is afgekoeld (in ieder geval onder de 45 graden C.) Die kunnen namelijk niet goed tegen al te hoge temperaturen.

In het schone potje en klaar ben je. In de koelkast is het langer houdbaar, tot 4 weken!

Basisrecept:

Het is maar een voorbeeld van hoe een recept in elkaar kan steken. Voel je vrij om het naar je eigen behoefte aan te passen. Maak het anders een keer en verander wat je niet bevalt. 
Dit is ongeveer de hoeveelheid zoals op bovenstaande foto's. Méér dan genoeg voor bijvoorbeeld een gezichtscrème voor 2-4 weken. Dan kun je er zelfs nog een aantal keer droge schenen, ellebogen etc. mee insmeren. Kijk bij deel 1 over specifieke eigenschappen van verschillende oliën om tot een eigen keuze te komen voor jouw crème of lotion. Het bepaalt onder meer namelijk ook of een crème licht, vettig, medicinaal, extra voedend etc. kan worden.
Omdat ik geen gebruik maak van officiële conserveermiddelen zorg ik meestal voor een vrij groot olie-aandeel. (namelijk, hoe meer water in het recept hoe instabieler het wordt.) Als het water-aandeel meer wordt voeg ik wel altijd vitamine C (ascorbinezuur) toe, wat het watergedeelte enigszins conserveert.
Meer olie resulteert ook in een wat vettere crème (ook afhankelijk van welke olie je gebruikt trouwens). Dat is niet altijd wenselijk voor een gezichtscrème die je 's ochtends op je gezicht smeert misschien (zelf vind ik dat wel meevallen), maar voor 's avonds en verder voor je lichaam is het ideaal. 

-60 ml. vloeibare basisolie (of combinatie van verschillende basisoliën; of oliën en boters in een verhouding van ongeveer 90:10) 
-30 ml. gedestilleerd water
-7 gram bijenwas
Optioneel: 1 capsule vitamine E
Optioneel: 5-10 druppels etherische olie

Hopelijk inspireert jullie dit om zelf eens aan de slag te gaan met het maken van een eigen samengestelde crème. Ik hoor het graag!

Meer lezen:

Zelf crème en zalf maken. Deel 3: Zalf en Balsem (met veel verschillende recepten) Volgt nog, maar er is al wel een recept te lezen via deze link.

donderdag 13 februari 2014

M: paarse spruitjes, van begin tot eind


Vorig jaar kreeg ik van Chantal 4 piepkleine stekjes van paarse spruitjes, want zoals mijn lieve zus dan zegt: "gewone dingen kun je ook in de winkel kopen, heb je een moestuin? zet daar dan speciale dingen in."
Die kleine stekjes groeiden en groeiden en warempel en komen spruitjes aan. "Oh, groeien spruitjes zo/", zeiden mijn kinderen en ze zijn potverdorie al 14 en 17!



Gisteren de laatste spruiten geoogst en ze stonden vandaag op het menu. (Hoe leuk is het om in de winter dingen uit je moestuin te halen! Komt op mijn lijstje met het plan voor komend jaar: wintergroente!)  Het schillen van die donkere spruiten was een feestje. Haal je de buitenste bladeren weg dan komen er prachtige paars/groene blaadjes tevoorschijn. Mijn man vroeg angstig of we dat aten en mijn kinderen zeiden "is zeker van Chantal?" Weet je dat ook weer Chantal, hoe je hier bekend staat!




Mijn vingers werden blauw van het schillen en ik vond de blaadjes zo mooi dat ik ineens dacht aan iets wat ik op pinterest had gezien. Een soort stempels maken van gekneusde bladeren.
zie: www.buildmakecraftbake.com


Moet niet moeilijk zijn dacht ik: je pakt een hamer (of zoals ik dacht een deegroller, maar werkt toch minder goed), 2 blaadjes, legt jouw voorwerp ertussen (met bladgroen) en dan ga je slaan/rollen. Je slaat als het ware het bladgroen en de kleur eruit. Nu is het vaker dat ik op pinterest iets zie en dan denk: Oh, leuk! ga ik ook (even) doen... De kleur kwam er wel uit, maar helemaal tevreden ben ik  niet. Misschien met versere bladeren? persen i.p.v. slaan? voorkomen dat het gaat schuiven? Of misschien het eerst weer eens lezen voordat ik uit mijn geheugen vis hoe het ook al weer zat, inderdaad ander papier..., tissues.... Wordt vervolgd!




Maar leuk is het wel! en in het teken van duurzaamheid en recyclen is dit natuurlijk helemaal goed. Je gebruikt zelfs het (afval)groen dat je wegsnijdt en daarna mag het ook nog op de composthoop. En al is de plant ontdaan van alle spruiten, de grote bladeren aan de top van de plant vindt ons konijn erg lekker dus laten we het nog lekker in de tuin staan om Nero af en toe heerlijk te verwennen.